Jak mierzyć cyrkularność?
Monitorowanie gospodarki obiegu zamkniętego jest wyzwaniem z uwagi na złożoność idei GOZ. Najczęściej stosuje się więc zestaw wskaźników i bada różne aspekty GOZ, takie jak wykorzystywanie materiałów z recyklingu czy produkcja odpadów. Badany jest też przepływ materiałowy, często wizualizowany na wykresie Sankeya. Prezentuje on przepływ surowców w gospodarce, od ich pozyskania po stanie się odpadem – który w GOZ powinien być zamknięty.
Cyrkularność świata
Stan cyrkularności świata można też oceniać za pomocą wskaźników Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030. Ta strategia ONZ zawiera 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju oraz przyporządkowane im 169 zadań i 232 wskaźniki mierzenia postępów ich realizacji. Jednym z Celów jest Cel 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja, która definiowana jest zgodnie z zasadami GOZ. Wśród innych Celów znajdują się też zadania wspierające rozwój GOZ, takie jak rozwój innowacji czy minimalizacja zanieczyszczeń wód i gleb. Status realizacji Celów Agendy corocznie raportują rządy na całym świecie, do dyspozycji jest więc spory zestaw rzetelnych danych.
Ramy monitorowania „zielonego wzrostu” stworzył też OECD w 2017 roku. Skupiają się na 4 obszarach: produktywności wykorzystywania surowców, regulacjach wspierających transformację w kierunku GOZ, wykorzystywaniu bazy zasobów naturalnych i wpływie GOZ na jakość życia ludzi.
Cyrkularność Unii Europejskiej
Za raportowanie GOZ odpowiada Eurostat. Stworzył on specjalną stronę poświęconą GOZ.
Śledzić na niej można także przepływy materiałowe w UE na interaktywnym diagramie Sankeya.
Eurostat wylicza też wskaźnik cyrkularności Unii, nazywany też wskaźnikiem cyrkularnego wykorzystywania materiałów. Określa on poziom materiałów odzyskanych i zwróconych do gospodarki (inaczej mówiąc, określa jaki procent materiałów wykorzystanych w unijnej gospodarce pochodzi z recyklingu). Obecnie wskaźnik cyrkularności wynosi on 11,9%. Jego tendencja jest rosnąca – to 3 punkty procentowe (p.p.) więcej niż w 2014 roku.
W 2021 ramy monitorowania gospodarki o obiegu zamkniętym w UE mają zostać zaktualizowane, aby uwzględniały zadania wpisane w nowy plan działania dot. GOZ przyjęty w 2020 roku. Powstać mają wskaźniki dotyczące wykorzystania zasobów, w tym śladu konsumpcyjnego i materiałowego.
Cyrkularność Polski
Polska nie stworzyła jeszcze własnych ram monitorowania gospodarki o obiegu zamkniętym. Zadanie to wpisane jest w rządową Mapę drogową. Powstały już pierwsze rekomendacje w ramach projektu „Oto-GOZ” Gospostrateg.
Aby śledzić cyrkularność polskiej gospodarki, wykorzystywać można wskaźniki zrównoważonego rozwoju obliczane przez GUS w ramach innych zadań.
GUS odpowiada za przekazywanie danych z Polski do Eurostatu w ramach unijnego monitorowania GOZ. Dane dotyczące Polski dostępne są na stronie Eurostatu. Wskaźnik cyrkularności Polski (cyrkularnego wykorzystywania materiałów) wynosi 9,8%. Jest on niższy niż unijna średnia i od 2010 roku maleje.
GUS odpowiada także za raportowanie poziomu osiągnięcia Celów Zrównoważonego Rozwoju w Polsce, w tym Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja. Wyniki śledzić można na specjalnej stronie stworzonej przez GUS sdg.gov.pl. Prezentuje ona wskaźniki globalne ONZ oraz dodatkowe wskaźniki krajowe.
Interesujące dane związane z GOZ publikowane są też w corocznym raporcie GUS Ochrona Środowiska w Polsce.
Cyrkularność biznesu
Wskaźniki dla biznesu
W ostatnich miesiącach powstał szereg propozycji zestawów wskaźników GOZ dla biznesu, które prezentujemy poniżej. Fundacja Ellen MacArthur we współpracy z partnerami stworzyła narzędzie Circulytics, które ma za zadanie wspierać przejście firm na model cyrkularny. Zawiera zestaw wskaźników, które mierzą różne aspekty GOZ. Bada czynniki wspomagające i rezultaty. Pozwala ocenić cyrkularność zarówno przepływów produkcyjnych, jak i całego łańcucha wartości przedsiębiorstwa. To wyróżnia narzędzie na tle innych. Firmy korzystające z narzędzia otrzymują swoje wyniki w różnych obszarach wraz z eksperckim komentarzem.
W Circulytics wykorzystywany jest Material Circularity Indicator (MCI, Wskaźnik Przepływów Materiałowych). Mierzy on przepływy materiałów w danym produkcie. Służy poprawie designu produktów i zamówień materiałów. Może być stosowany jako samodzielne narzędzie.
Kolejnym instrumentem wspierającym transformację firm w kierunku GOZ jest CTI Tool stworzone przez WBCSD. Zawiera zestaw wskaźników Circular Transition Indicators (Wskaźniki Cyrkularnej Transformacji). Bada cyrkularność przepływów materiałowych i energii w firmie, zużycie krytycznych surowców i cyrkularną efektywność materiałową. Nie mierzy natomiast cyrkularności całego przedsiębiorstwa jak Circulytics.
Narzędzia Circulytics i CTI Tool są są komplementarne, korzystają z uzgodnionych definicji i metodyk liczenia przepływów. Można z nich więc korzystać jednocześnie, przy użyciu tego samego zestawu danych. Circulytics jest też komplementarny ze standardem GRI 306: Waste.
Narzędziem do badania poziomu cyrkularności firmy jest też Diagnoza GOZ. To analiza dojrzałości GOZ firmy w oparciu o normę BS 8001 i Matrycę GOZ. Pomaga określić poziom wdrażania GOZ w firmie, poznać mocne i słabe strony i zapoznać się z najlepszymi dobrymi praktykami w branży. Dostarcza też propozycję dalszych kierunków działań. Rekomendowana jest jako pierwszy krok do przygotowania strategii dojścia do GOZ w firmie lub/i wdrożenia normy BS 8001. Została stworzona przez CSR Consulting.
Sprawozdawczość pozafinansowa
Nie istnieje jeszcze globalny standard sprawozdawczości GOZ dla biznesu, co utrudnia raportowanie pozafinansowe.
Tymczasem korzystać można z różnych klasycznych wskaźników wpływu środowiskowego, które dobrze oddają pewne aspekty GOZ. Należą do nich wskaźniki efektywności surowcowej, takie jak efektywność materiałowa, energetyczna czy wodna. Raportować można też wskaźniki związane z recyklingiem i odzyskiem: odsetek wykorzystywanych surowców i materiałów pochodzących z odzysku i recyklingu czy odsetek odpadów poddanych recyklingowi lub ponownemu wykorzystaniu (albo szerzej sposób zagospodarowania odpadów). Warto też raportować odsetek wykorzystywanej energii ze źródeł odnawialnych. Takie wskaźniki znajdują się we wszystkich standardach raportowania niefinansowego.
W maju 2020 roku ukazał się nowy standard GRI raportowania odpadów zgodne z ideą GOZ GRI 306: Waste 2020. Raportuje się poziom generowania odpadów i ich wpływ, a także metody zagospodarowania odpadów, w podziale na metody zgodne i niezgodne z ideą GOZ. Dane zaprezentować można w formie obiegu materiałowego.
Biznes może też raportować swój wkład w realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju, w tym Celu 12. Odpowiedzialna konsumpcja i produkcja.
Nie powstał jeszcze jednak globalny zestaw wskaźników SDGs dla biznesu. Póki co, GRI z UN Global Compact przygotował analizę przyporządkowującą do zadań Agendy 2030 najczęściej stosowane przez biznes wskaźniki raportowania pozafinansowego, którymi można się posiłkować.
Istnieje już natomiast zestaw wskaźników SDGs dla biznesu w Polsce. To Barometr Wpływu. Powstał we współpracy z GUS w ramach Kampanii 17 Celów mobilizującej polski biznes do działania na rzecz realizacji Celów Zrównoważonego Rozwoju. Pozwala mierzyć wpływ przedsiębiorstw na realizację Agendy w Polsce. Co roku powstaje analiza wspólnych wyników polskiego biznesu, wskazująca na obszary wymagające podjęcia działań. Korzystać z niego może bezpłatnie każda firma.
Barometr Wpływu zawiera też wskaźniki dla Celu 12. Dotyczą one zarówno efektywności materiałowej, energetycznej i wodnej, jak i korzystania z odnawialnych źródeł energii i zarządzania odpadami. W syntetyczny sposób zaprezentować więc można za jego pomocą najważniejsze aspekty GOZ w firmie.
Dane zebrane do raportowania wskaźników GRI można z powodzeniem wykorzystywać w Barometrze. Wskaźnik 12.6 Barometru „Odsetek odpadów zawróconych do obiegu” jest kompatybilny ze wskaźnikiem GRI 306: Waste.
INICJATOR
PARTNERZY
INICJATOR I PARTNERZY
